Đồng chí Lương Văn Tri, dân tộc Tày, sinh ngày 17/8/1910, quê thôn Bản Hẻo, xã Trấn Ninh, huyện Văn Quan (Lạng Sơn). Đồng chí sớm giác ngộ cách mạng, sang Trung Quốc được Bác Hồ đưa vào học quân sự, chiến đấu trong quân đội Tưởng, đã lên chức Dinh trưởng (tương đương Tiểu đoàn trưởng), sau đó về nước cùng với đồng chí Tân Hồng (Chu Văn Tấn) thành lập Đội Du kích Bắc Sơn.
Tháng 2/1941, các đồng chí Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt, Trần Đăng Ninh lên Võ Nhai báo cho đồng chí Tân Hồng: Trung ương Đảng đổi tên Đội Du kích Bắc Sơn thành Cứu quốc quân và chỉ định đồng chí Tân Hồng vào Xứ ủy Bắc Kỳ. Giao cho các đồng chí Tân Hồng, Lục Văn Lâm dẫn đoàn Trung ương Đảng, Xứ ủy Trung Kỳ, Nam Kỳ lên họp Hội nghị Trung ương lần thứ 8 tại Khuổi Nặm, Pác Bó (Cao Bằng). Đến tháng 5/1941, đoàn đến Pác Bó. Ngày 10/5/1941, khai mạc hội nghị. Hội nghị nhận định, khi Nhật kéo vào Lạng Sơn ngày 23/9/1940 phối hợp với Pháp đàn áp phong trào cách mạng ở Bắc Sơn, Trung ương cử đồng chí Phùng Chí Kiên, Ủy viên Trung ương Đảng về tăng cường lãnh đạo Cứu quốc quân. Ở Cao Bằng, tăng cường cho Cứu quốc quân các đồng chí: Phùng Héc Mã (Mã Thành Kính), Bế Sơn Cương, Sơn Hùng...
Trên đường đi hội nghị ở Khuổi Nặm về Bắc Sơn có tên Nguyễn Thành Diên bị Sở mật thám Đông Dương bắt, Diên cung khai tất cả công việc hắn làm là đi bảo vệ các đồng chí Trung ương Đảng lên họp hội nghị ở Khuổi Nặm. Diên đến Pác Bó chỉ được ở ngoài làng, không được vào chỗ họp hội nghị. Địch biết các đồng chí đang ở Bắc Sơn. Đồng chí Phùng Chí Kiên, Tổng Chỉ huy; Tân Hồng, Phó Chỉ huy; Lương Văn Tri (tức Huy còm) làm Chính trị viên Cứu quốc quân tổ chức chống địch khủng bố, tổ chức hành lang đường từ Bắc Sơn đưa các đồng chí Trung ương Đảng về xuôi.
 |
| Phố Kim Đồng, phường Hợp Giang, thành phố Cao Bằng (đối diện Trường THCS Hợp Giang), nơi trước đây là nhà tù Cao Bằng, năm 1941 đồng chí Lương Văn Tri bị giam và mất ở đó. |
Địch đưa hai cách quân từ Lạng Sơn, Bình Gia đánh vào các xã: Hương Vũ, Hữu Vinh, Tân Lập, Vũ Lăng, Vũ Lễ. Một cánh quân từ Thái Nguyên, Đình Cả khủng bố các xã: Tràng Xá, Phú Thương, La Hiên, Làng Mười, Châu Võ Nhai, mưu toan bắt gọn Cứu quốc quân và các đồng chí Trung ương Đảng. Các đồng chí: Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt, Hoàng Văn Thụ về Tràng Xá họp bàn để Đội Cứu quốc quân tạm lánh lên Cao Bằng gặp Bác Hồ xin ý kiến chỉ đạo và tiễn đưa đoàn lên đường.
Kế hoạch lên đường chia thành ba bộ phận: Một tiểu đội ở Bắc Sơn phân tán trong nhân dân, giữ vững phong trào. Bộ phận thứ hai do đồng chí Đặng Văn Cáp chỉ huy, có các đồng chí: Hoàng Văn Thái, Nguyễn Công Bình, Đỗ Đăng Khoa (Tức Hán) Tô Đức Cao, đồng chí Ý (tức Lạng) lên Pác Bó Cao Bằng qua ải Nam Quan, Long Châu vòng lên Cao Bằng. Bộ phận thứ ba đồng chí Phùng Chí Kiên chỉ huy, có các đồng chí: Lương Văn Tri, Hà Khai Lạc, Duy Tiến, Lục Văn Lâm, Bế Sơn Cương, Mã Thành Kính (7 người). Từ Bắc Sơn đến Na Rì địch có nhiều bốt gác, tuần tra, mọi người đi chân đất nhẫm phải gai đau nhức nên phải vào nhà lão Cườm, người Tày ở Na Rì mua giày. Ba giờ chiều có tên Chánh tổng và 8 lính dõng đến hỏi giấy tờ. Địch đưa anh em về đồn lĩnh thưởng. Đồng chí Lục Văn Lâm bắn tên Chánh tổng, anh em chạy tản ra, một lĩnh dõng đuổi theo bị đồng chí Mã Thành Kính bắn ngã ngửa. Anh em thoát. Trưa hôm sau đến Pác Cung, Pác Bióc lại bị bọn phản động bao vây, chúng bắn rất dát, anh em mở đường máu chui xuống lạch. Đồng chí Phùng Chí Kiên trúng đạn, bị thương nặng, chúng bắt được khiêng ra đồn Bằng Khẩu, Ngân Sơn. Chúng đánh đập, tra khảo và đồng chí Kiên hi sinh anh dũng. Đó là ngày 29/6 âm lịch năm Tân Tỵ (tức ngày 21/8/1941), địch hèn hạ chặt đầu đồng chí Kiên đem bêu ở Bắc Kạn.
Tên giám binh là Pông Tích ở Bắc Kạn đánh dây thép đi các nơi chặn các ngả đường. Tên đồn trưởng là Châu úy Vi Văn Bảo ở Bằng Khẩu cho lính khố xanh bịt các ngả đường lên Cao bằng.
Đồng chí Lương Văn Tri tập hợp các anh em (trừ đồng chí Sơn Cương bị lạc). Chẳng may đồng chí Tri bị lên cơn sốt ác tính, không đi nổi, đồng chí nói: Đồng chí Kiên mất rồi, không vì tôi mà mất đơn vị, các anh em cứ đi trước, tôi ở đây đỡ sốt sẽ đuổi kịp các đồng chí. Các đồng chí gặp cụ Nguyễn Ái Quốc thì xin lỗi hộ tôi, không bảo vệ được đồng chí Kiên, Ủy viên Trung ương Đảng, còn tôi sẽ có cách đối phó. Đồng chí Tri nằm ở một lò ngói bỏ hoang, mệt quá nằm vật ra mê man bất tỉnh, Địch lùng sục bắt được đồng chí đem về giam ở nhà tù Cao Bằng. Ở nhà tù mấy hôm, đồng chí lại bị tả, ỉa chảy, kiệt sức và qua đời.
Sau khi đồng chí Lương Văn Tri bị bắt, Tỉnh ủy Cao Bằng tổ chức cho đồng chí vượt ngục, nhưng quá muộn, đồng chí Tri đã mất cách đó 3 ngày.
Ngày 21/8/1941, đồng chí Phùng Chí Kiên hy sinh, sau đó đồng chí Lương Văn Tri bị bắt đưa về nhà tù Cao Bằng, mấy ngày thì mất, trên chưa xác định chính xác ngày đồng chí Tri mất (có khả năng đồng chí Tri mất vào ngày 25/8/1941).
Đồng chí Bế Sơn Cương trốn trong rừng, sau 6 ngày mới về đến Cao Bằng, hai hôm sau đến Khuổi Nặm báo cáo Bác Hồ về sự việc xảy ra.
Ngày 16/8 năm Tân Tỵ (6/10/1941), đồng chí Đặng Văn Cáp về Pác Bó - Khuổi Nặm báo cáo với Bác Hồ về bộ phận do đồng chí Cáp chỉ huy từ Bắc Sơn lên Cao Bằng qua Trung Quốc. Đồng chí Cáp đưa anh em vào học Trường quân sự Điền Đông. Các đồng chí: Bình, Khoa, Cao ở lại Tĩnh Tây học bộc phá, vì ta có cơ quan Việt Nam độc lập giải phóng Đồng Minh ở đó. Bác Hồ giao cho đồng chí Cáp ở lại Pác Bó luyện tập quân sự cho quần chúng cách mạng ở quanh vùng.
Nguyễn Xuân Toàn (báo Cao Bằng)
Đăng nhận xét